Radyasyonun Sağlıktaki Yeri

Radyasyonla Sterilizasyon Metotları

Bu yazımızda temel olarak radyasyon, radyasyonun kullanım alanları, radyasyonun sağlıktaki kullanımları, radyasyonun sterilizasyonda kullanımı konuları hakkında konuşacağız.

Radyasyondan sağlık alanında tıbbi görüntüleme (radyodiyognostik) ve radyoterapi (radyasyon onkolojisi) dışında, tıbbi malzemelerin sterilizasyon işlemlerinde, adli tıp alanında suç kanıtlarının değerlendirmesinde, kalp pili ve kan pompası yapımı alanlarında da yararlanılmaktadır.

Radyasyonun; dalga boyu, yoğunluk ve süreye bağlı olarak hücreler üzerine çeşitli etkileri vardır. Mikroorganizmalar üzerine tesirli iki tür radyasyon vardır: iyonize ve iyonize olmayan. Radyasyonun sağlıktaki kullanımlarına sterilizasyon ile başlayalım.

radyasyon-sterilizasyon

  1. İyonize Edici Radyasyonla Sterilizasyon; 

Gama ışınları, yüksek enerjili elektronlar ve X ışınları bu gruba girer. İyonize olmayan ışınlardan  daha küçük dalga boyuna sahiptirler ve bu nedenle çok daha fazla enerji taşırlar.

a)Gama Radyasyon İle Sterilizasyon İşlemi

—Gama Işınları; radyoaktif Co-60 veya Cs-137  izotoplarının kendiliğinden  bozunumuyla üretilen saf enerjidir. Gama ışınları tarafından üretilen iyonize enerji, yüksek penetrasyon özelliğiyle, çeşitli yoğunluktaki tıbbi malzemeler ve ambalaj malzemesi için  ideal çözümdür.

Gama radyasyonla sterilizasyon, bitmiş ürünün son ambalajında sterilizasyonuna olanak verme üstünlüğüne sahiptir. Ek olarak seri ve güvenilir bir metot olup tıbbi malzeme sterilizasyonunda uygulama alanı bulmuştur. Tek kullanımlık tıbbi malzeme üretiminde kullanılan plastik maddeler, genellikle radyasyona dirençli materyallerden seçilir ve sterilizasyon sonrası mekanik, fiziksel ve kimyasal özelliklerinde anlamlı değişiklikler görülememektedir. Diğer metotlara göre daha üstün olduğu görülmüştür.—

Enerjisi α ve ß ışınlarına göre daha düşük olan ancak difüzyon yeteneği en fazla olan ışıma şeklidir.—

Sterilizasyon amaçlı ışınlama 25 kGy dozda yapılabilir.

Gama Radyasyonun Mikroorganizmalar Üzerine Etkisi

Gama radyasyonun mikroorganizmalar üzerine etkisi iki türlü olup bunlar direkt ve indirekttir.

Direkt etki: Moleküller, radyasyon enerjisini doğrudan alıp; iyonize olur ve uyarılır veya bağ kırılmaları nedeniyle yapısının değişmesi biçiminde kendini göstermektedir.

İndirekt etki: Diğer bir molekülden transfer edilen enerjiyle oluşmaktadır.

Gama ışınıyla sterilize edilebilen tıbbi malzemeler şu şekilde sınıflandırılırlar:

l. Tıbbi bakımda kullanılan malzemeler: Temel olarak galoşlar,hava filtreleri, idrar analiz tüpleri, yüz maskeleri, fırçalar, aşı taşıyıcıları, petri plakları,  test tüpleri gibi malzemelerdir.

2. Cerrahi işlemde kullanılan ya da hastayla direkt temasta bulunan malzemeler: Yapışkan bantlar, hava tüpleri, eldivenler, drenler, enjektörler, petler, spekulumlar, cerrahi setler, sütür materyalleri, klipler, hemodiyaliz setleri gibi malzemeler cerrahi işlem sırasında kullanılmaktadır.

3. Geçici veya kalıcı implant ve cihazlar: Arteriyo-venöz şantlar, periton diyaliz setleri, kalp kapakçıkları, periferal vasküler protezler, dental implantlar, yapay göz kapağı, eklem protezleri gibi malzemelerde geçici veya kalıcı implantlar ve cihazlardır. Radyasyonun sağlıktaki kullanımlarına devam edelim.

b)Yüksek Enerjili Elektronlar İle Sterilizasyon

Bu elektronlar bir akselatörden (yüklü öğeciksel parçacıkları çok yüksek hızlara çıkararak çekirdeksel etkileşimler oluşturan aygıt) aralıklı veya devamlı olarak serbestleştirilir ve hem paketleme kağıdını hem de paket içindeki materyali geçerek mikroorganizmaları ve bunların üreme yeteneğine ait formlarını parçalar.

Özel olarak tasarlanmış makinalar  tarafından üretilen  ve  hızlandırılan  elektronların  enerjileri  arttırılır.

Bazı araştırmacılara göre en ucuz sterilizasyon metodudur. Genel olarak tıbbi malzeme üretimi yapan sanayi yerleri tarafınca kullanılan bir metottur.

c)X-ışınları İle Sterilizasyon

Enerjisi makineler tarafınca üretilen yüksek enerjili elektronlara, foton yapısında olması sebebiyle de gama ışınlarına benzemektedir. Paket ve ürün içerisine yüksek penetrasyon da endüstriyel uygulama güçlükleri özelliğine sahip olma nedeniyle  henüz araştırma aşamasındadır.

Böylece iyonize radyasyonun sterilizasyonda kullanımını öğrenmiş olduk. Şimdi iyonize olmayan radyasyonun sterilizasyondaki kullanımlarına bakalım.

2) İyonize Olmayan Radyasyonla Sterilizasyon

U.V ışınları; elektromanyetik spektrumun 240-280 nm dalga boyunu kapsar. Dalga boyu büyük olması sebebiyle penetrasyon yeteneği düşüktür. U.V ışınlarından daha çok yüzey dezenfeksiyonu amacıyla yararlanılır.

radyasyonun-tiptaki-kullanim-alanlari

Adli Tıp Alanında Radyolojinin Kullanımı

Radyolojinin sterilizasyon alanında kullanımından sonra diğer kullanımlarına göz atalım. —Adli tıp alanında kimlik belirleme ilgili birçok paramatrede (yaş ve cinsiyet) röntgen kayıtlarından faydalanılmaktadır ve radyoloji bilimi kullanılmaktadır.

Röntgen kayıtları; bu güne ait değerlendirmelerde, geçmişe ait kıyaslamalarda ve gerektiğinde mahkemelerde kanıt olarak sunuldukları durumlarda kullanılmaktadır. Bu sebeple iyi şartlarda saklanılması oldukça önemlidir.

Adli diş hekimliğinde önceleri intraoral ve ekstraoral radyografiler kullanılırken günümüzde daha çok bilgisayarlı tomografiler de kullanılmaktadır.

Kimlik tespiti gerektiren zamanların dışında, afet durumlarındaki toplu ölüm olaylarında, yaş tespitinde de devreye girer ve yalnızca ölülerle değil, canlılarla da ilgilidir.

Kalp Pili Yapımında ve Yerleştirilmesinde Kullanımı

Kalp pili ikiye ayrılır:

Geçici Kalp Pili

Kalp ritminde yavaşlama, bayılma ve ritim bozukluğu durumlarında kalbin içine yerleştirilen cihaz yardımıyla, kalp dışarıdan elektrik uyarısı verilerek istenilen seviyede çalıştırılır.

Kalıcı Kalp Pili

Kalıcı kalp pili, kalbin çok yavaş çarpmasını önlemek, kalp atışlarını kontrol  etmek için deri içine yerleştirilen bir araçtır. Kalbin yakınına yerleştirilir. Kalbin haddinden yavaş atmasını engeller ve kontrol eder.

Geçici Kalp Pili Yerleştirilmesi:

İşlem hastanın odasında veya kateter laboratuarında gerçekleştirilir.

Boyun ya da kasık bölgesine ufak bir kılıf koyulur.

Jeneratörden gelen elektrot bu kılıfın içinden geçirilerek kalbe ulaştırılır.

Gerekirse elektrodun kalpte uygun yere yerleştirilmesi X ışınları (skopi) ile sağlanır.

radyasyon-sagliktaki-kullanimlari

Kalıcı Kalp Pili Yerleştirme İşlemi:

Kalıcı kalp pili uygulaması daha invazif bir işlemdir ve cerrahi işlem olarak kabul edilir.

Hastanın kalp hızı ve kan basıncının monitorize edildiği bu işlemde hastaya bölgesel uyuşturucu verilir.

Jeneratörden gelen kablolar üst göğüs kısmındaki bir toplardamardan geçirilerek görsel olarak X-ışını rehberliğinde sağ atriuma veya sağ ventriküle yerleştirilir.

Elektrodun uç kısmı kalbin iç yüzüne tutturulur. Eğer birden fazla elektrod varsa işlem tekrarlanır.

Jeneratör, köprücük kemiğinin aşağısında açılan cebe yerleştirilir. Yerleştirme işlemi sonrası deri dikişlerle kapatılır.

 

Böylece radyasyon, radyasyonun kullanım alanları, radyasyonun sağlıktaki kullanımları, radyasyonun sterilizasyonda kullanımı hususları hakkında bilgiler vermiş olduk. Umarım faydalı olmuştur.

Yorum yapın