Patlayan Kondansatör

Patlayan Kondansatör
Bu makalemizde, anakarttaki kondansatör patlaması dahil olmak üzere kondansatör sorunlarına ve çözümlerine eğileceğiz ve umarım en az birkaç hususta bilgi sahibi olacağız.

Kıymetli arkadaşlar,
Günümüz bilgisayar donanım problemleri deyince akla her ne kadar başta HDD sorunları, ram yahut fan sorunları, işlemci termal macunu gibi sorunlar gelse de, kondansatör meselesi de büyük önem arz etmektedir. Özellikle yeni nesil likit kondansatör denilen uygulamalarda şişme ve hatta patlamaya kadar gidebilen arızalar, bilgisayarların randımanlı yahut hiç çalışmamasına, ve hatta diğer donanımın da zarar görmesine sebep olabilmektedir. Aslında eli tornavida tutan her gencin de birkaç pratikten sonra fazla zorlanmadan yapacağı bir değişim işlemi ile çözülebilecek bir sorun olup, arıza tespiti noktasında genel sıkıntılar yaşanmakta ve bilgisayarcılar kimi zaman bu ufak arızaları büyük gibi göstererek faiş fiyatlar talep etmektedir. Bu makalemizde, anakart üzerinde meydana gelebilecek bir kondansatör sorununun nasıl farkına varırız, bu sorundan nasıl emin oluruz ve sorunu nasıl çözeriz üzerine konuşacağız.

Soruna girmeden önce, her zaman her şeyde savunduğum üzere önce bu parçanın ne işe yaradığını kavramamız gerekmektedir. Bu sayede olayı “anlayacak”, gerektiğinde teknik bilgimiz olmasa dahi mantığımız üzerinden sorun tespidi dahi yapabileceğiz. Bu noktada özellikle üniversite sınavına hazırlanan kardeşlerime bir dipnot geçeyim, ezberlemeyin arkadaşlar, anlayın! Mantığınız hangi ders olursa olsun mevzuyu kavrarsa, kendi çözümünüzü getirirsiniz zaten. Bu sadece sınavlar yahut donanımsal konularda değil, hayatın her alanında böyledir.

Gelelim kondansatörlere. Bu ufak parçalar aslında devreler üzerinde gözümüze pek hoş görünmeyip önemsemiyor olsak da, aslında günümüz teknolojisinin bu denli ilerlemesine büyük katkı sağlayan, temelleri 18. Yüzyılda atılmış cihazlardır. Elektrik – elektronik dallarının en vazgeçilmez unsurlarındandır. Elektrik yükü depolama, reaktif güç kontrolü, bilgi kaybı engelleme ve AC/DC arasında dönüşüm yapmada kullanılırlar (AC: Alternating Current – Alternatif Akım, DC: Direct Current – Doğru Akım). Tüm entegre elektronik devrelerde vazgeçilmezdirler. Arızalı kondansatörleri değiştirirken ihtiyaç duyacağımız bir diğer bilgi olarak da cinslerine değinmek gerekir. Plakalar arasında kullanılan yalıtkanın cinsi, çalışma ve dayanma gerilimleri ve depolayabildikleri yük miktarında ana hatlarıyla üçe bölebiliriz. Bu özelliklere göre değişimde yahut sıfır devrede ihtiyaç duyulan kondansatör belirlenerek uygulanır. Kondansatörlerin fiziksel büyüklükleri ise çalışma gerilimleri ve depolayabildikleri yük miktarı ile doğru orantılı olmakla birlikte, birçok farklı tasarımda karşımıza çıkabilir.

Anakart kondansatör arızalarında karşımıza çıkan başlıca belirtiler arasında bilgisayarın güç düğmesine basıldığında hiç açılmaması, bir süre fanın çalıştığı duyulup sonra tekrar kapanması, kasanın çalışıyor gözükmesine rağmen ekrana görüntü düşmemesi sayılabilir. Bu gibi durumlarda eğer sorunun tespitini yaparak kendiniz çözüm getirmeyi arzu ediyorsanız –ki bu makaleyi okuduğunuza göre öyle olduğunu varsayıyorum- anakartı görebileceğiniz şekilde kapağı çıkartıp kondansatörleri ilk etapta fiziksel olarak incelemeniz gerekir. Bir fener yardımıyla daha rahat görerek öncelikle şişen, patlamış-kararmış, yanmış, yerinden çıkmış bir kondansatör var mı bunu kontrol ediniz. Patlama ve yerinden çıkma gibi anakart ile bağlantısı kopan kondansatör bulunması durumunda kondansatör yuvasının hala sağlam olduğundan emin olunmalıdır. Anakart üzerinde meydana gelebilecek bir bağlantı yolları kopması durumu, basit bir kondansatör değişiminden çok daha ileri sorunlara sebebiyet verecektir ve profesyonel müdahale gerektirir.

Genel anlamda en sık karşılaşacağımız sorun, kısadevre sorunudur. Bunu genellikle kondansatörün şişmesini gözlemleyerek anlayabileceğimiz gibi, bir akım ölçer ile de belirleyebiliriz. Kumandaya benzer ufak bir cihazdır bu, uygun fiyata elektronik marketlerde bulabilir yahut çevrenizden ödünç alabilirsiniz. Bu cihaz ile garantili bir şekilde kısadevre tespiti yapılabilir. Öncelikle bilmeniz gerekir ki, tıpkı evlerimizdeki şartellerde topraklama bağlı olduğundan herhangi bir elektrik kaçağı tespitinde şartel atar ve sistemin yanmasını engeller. Kondansatörlerdeki kısadevre arızalarında da güç kaynağı sisteme zarar vermemek için kendisini kapatır. Eğer siz arızalı olduğunu düşündüğünüz kondansatöre düşük voltaj ve yüksek amperde elektrik akımı verirseniz kondansatör oldukça ısınacaktır. Elektrikçi-bilgisayarcı onarım yerlerinde kullanılan esas yöntem budur. Ana güç kaynağından ayırarak kendi kontrol ettiğiniz bir güç kaynağı ile komple devreye vereceğiniz düşük voltaj ve yüksek amperli akımda sağlam kondansatörler ısısını korurken, kısadevre kondansatör(ler) muhakkak aşırı ısınacaktır. Tabi düşük voltaj yüksek amper derken 2-3v ile yine 2 amperlik bir akımdan bahsediyorum, yüksek dedik diye ampere abanıp ortalığı toz duman etmeyin. 🙂

Normalde bu elemanların tepelerinin hafif çukur olması gerekir. Ayrıca arıza durumunda içindeki sıvıyı genleştirerek patlamaya sebep olabilirler. Bunun olmaması için tepelerinde yarıklar açılarak tüpün basınca karşı direnci zayıflatılmıştır. Bu sayede kondansatör sadece sıvısını dışarı sızdırmakla yetinir. Kondansatörlerin bozulmasının başlıca nedenleri dengesiz şehir şebekesi, kalitesiz güç kaynağı ve kullanım ömrünün sonuna yaklaşması nedeniyle elektrolitik sıvısı azalan kondansatörler ve kasa içindeki sıcaklığın yeterince iyi dengelenememesi sayılabilir.

Şişen kondansatörlere örnek göstermek gerekirse:

Biraz karmaşık mı geldi? Gelin o halde kondansatörün sağlamlık kontrolü konusuna detaylıca eğilelim. Bu kısım biraz teknik konulara kayacaktır lakin sizleri geniş anlamda bilgilendirecektir. Size tavsiyem, anakartınıza yahut herhangi bir sisteminize bu konuyla ilgili bir müdahalede bulunmadan önce sizin için değerli olmayan bir devre üzerinde tüm bu anlatılanları pratik etmenizdir.

Kondansatörün Sağlamlık Kontrolü

Bir devrede kondansatörün arızalı olmasından şüphe edilirse kondansatör yerinden sökülerek ölçü aleti ile aşağıdaki gibi test edilir. İlk önce kondansatörün uçları kısa devre edilerek deşarj edilir.

Kondansatörün kapasitesi göz önüne alınarak ohmmetre kademesi uygun değere alınır. Kondansatör, 470 mF’dan büyük değerde ise ohmmetrenin X1 kademesi, 470 mF’dan küçük değerde ise ohmmetrenin X10 kademesi seçilir. AVOmetreninpropları, kondansatör uçlarına dokundurularak ibrenin hareketi izlenir. Önce sıfır Ohma doğru sapma yapan ibre, kondansatörün Ohmmetre bataryası ile şarj olmasından dolayı tekrar en büyük direnç değerinin olduğu ilk konumuna doğru (sonsuz ohm) yavaş yavaş geri dönmeye başlar.

Kondansatör tamamen şarj olduğunda en büyük direnç değerini gösterir. Kondansatör elektrolitik ise ohmmetre kutupları ile uygunluğuna dikkat edilmelidir.

Bu yöntem 1 mF ve altındaki değerler için sağlıklı değildir. Çünkü ibrenin sonsuzdan sıfıra gidip tekrar sonsuza geri dönmesini görmek mümkün değildir. Ancak küçük değerli kondansatörlerin kısa devre olup olmadığı bu yöntem ile anlaşılabilir. Kondansatör sağlam ise proplar dokunduğu anda sıfır (0) ohma doğru gider ve yavaş yavaş en büyük değere doğru gelmeye başlar. İbrenin durduğu değer çok yüksek olup plakalar arasındaki yalıtım direncinin değeridir. Kâğıt mika ve seramik kondansatörlerin yalıtım direnci 500-1000 Mohm civarında veya daha yüksektir. Bu değer pratikte sonsuz kabul edilir. Elektrolitik kondansatörlerde ise yalıtım direnci 1 mohm’dan daha küçüktür.

Kondansatör Arızaları

Değerli arkadaşlar,

Yazımızın başında genel olarak karşımıza çıkabilecek arızalardan bahsetmiştik. Şimdi bu arızaları tek tek gözden geçirelim ve tam olarak ne olduklarına yahut ne olabileceklerine bir bakalım.

Kondansatörler kolay bozulmayan ve devrede sağlıklı çalışabilen elemanlardır. Uygun çalışma gerilimi ve sıcaklıkta ömürleri oldukça uzundur. Buna rağmen kondansatörlerde bazen arıza meydana gelebilir. Bu arızalar üç grupta incelenir:

–      Kısa devre: Yüksek sıcaklıklarda çalışan kondansatörlerin uzun süreli şarj ve deşarj olması sebebiyle dielektrik maddenin özelliğini kaybetmesi sonucu kısa devre meydana gelebilir. Kâğıt ve elektrolitik kondansatörlerde bu durumla daha sık karşılaşılır. Kondansatörün kontrolü sırasında ibre sıfır ohm değerine doğru saparak orada kalır. Ancak büyük kapasiteli kondansatörlerin Ohmmetre bataryası ile şarjı uzun süreceğinden dikkatli ölçme yapılmalıdır.

–     Sızıntı: Kondansatörün dielektriğinin özelliğini kaybetmesi sonucu yalıtım direncinin azalarak sızıntı şeklinde devamlı akım geçirmesi durumudur. Bu tip arızalı kondansatörlerin dirençleri, olması gerekenden oldukça küçüktür.

–     Açık devre: Daha çok elektrolitik kondansatörlerde meydana gelen arızalardır. Elektrolitin zamanla sıcaklık sebebiyle kuruması ve elektrolit temas direncinin artması sonucu açık devre meydana gelebilir. Böyle bir kondansatör ölçülürken şarj olayı meydana gelmez ve ibre devamlı olarak sonsuz direnç değeri gösterir. Ancak küçük kapasiteli kondansatörlerin (100pF veya daha küçük) şarj akımı oldukça küçük ve kısa süreli olduğundan test edilmeleri sırasında ohmmetrenin kontrol momenti dolayısıyla ibre sapmayabilir. Bu yüzden küçük kapasiteli kondansatörlerin testinde dikkatli davranılmalı ve hemen arızalı olduğu düşünülmemelidir.

Burada küçük bir not, kapasite değeri ölçülmek istenen veya arıza sebebiyle gerçek kapasite değerinde olup olmadığı bilinmeyen kondansatör kapasiteleri, LCRmetreler (endüktans, kapasitans, direnç ölçer) ile tam olarak tespit edilebilir.

Ayrıca arıza üzerine bir dipnot olarak bilinmelidir ki, arıza bulma, bozuk bir cihazın veya sistemin gösterdiği belirtileri sistemli olarak analiz etmektir. Bu belirtiler genellikle normal parametrelerden sapma olarak görülür. Normal olmayan çalışmayı tanımak için normal çalışma koşulları bilinmelidir. Cihaz veya sistem hakkında bir bilginiz varsa ve mantıklı sebepler kullanırsanız birçok arıza problemini fazla zorlanmadan çözebilirsiniz. Arızayı başarıyla bulmak için deneyim şarttır. Yukarıda size değersiz bir devre üzerinde deneme yapmanızı önermemin sebebi budur (eğer bu işle halihazırda uğraşan birisi değilseniz). Elektrik elektronik sistemlerindeki arızayı en kısa sürede gidermek, maliyet ve zaman kaybı açısından oldukça önemlidir. Hem uzun günler tamirci kapılarında beklemez, hem de kuruş bazında hesaplanan kondansatör parçaları için faiş ödemeler yapmazsınız.

Ve yine bilinmelidir ki, piyasada satılan kondansatörler düşük maliyetli parçalar olduğu ve her yerde kolayca bulunduğu için bizim tabirimizle “çakma” denilen türlerine kolay kolay rastlanmaz. Kuruş bazında fiyatlandırılırlar, kapasiteleri arttıkça yine çok düşük fiyatlarda lira seviyesine çıkabilirler.

Kondansatör Değişimi

Gel gelelim fasulyenin faydalarına.

Evet arkadaşlar, buraya kadar olan kısımda hem biraz genel bilgi, hem biraz teknik bilgi ile bir şeyler yoğurduk. Fazla teknik olan kısımlar detaylandırma içindir. Yine sizin temelde bakacağınız şey kondansatördeki fiziksel değişim, ve bulabilirseniz bir akım ölçer ile yapacağınız testtir.

Peki, diyelim ki biz arızalı kondansatörü tespit ettik ve değiştirmemiz gerekiyor. Bunu nasıl yapacağız?

Maalesef arkadaşlar, kondansatörler öyle ram gibi takılıp sökülen parçalar değil. Lehim gerektiriyor. Hatta anakart gibi değerli bir parçada, hele ki işlemciye yakın bir yerde ise ısıya dayanıklı bir lehim gerektiriyor ki işlemcinin yüksek ısılarında lehim atmasın. Lehim ile tutturulan bir parça yine aynı sistemde havya denen ve kaleme benzeyen bu malzeme ile lehiminden ayrılabiliyor. Çekerek kopartmaya çalışılırsa anakarta ve devreye zarar verirsiniz. Yahut, havya ile kondansatörü tamamen sökmek yerine ayaklarını dibinden kesip içerideki parçayı orada bırakarak onun üstüne de yeni kondansatörü lehimlemek yine alternatif bir çözümdür.

Lehim işine girmeden önce, yine size yaramayan bir devrede havya ile kondansatörü sökerek tekrar yerine lehimleme pratiği yapmanız şiddetle tavsiye edilir. Piyasada yine çok uygun fiyatlara bir lehim malzemesi edinebilirsiniz, ince uçlu olan herhangi bir tanesi işinizi rahatlıkla görecektir. Yalnız çalışırken koyduğunuz yere dikkat edin, kendinizi yahut eşyalarınızı yakmayın, sonra kaganoglu bizi yaktı olmasın. 🙂

Kondansatörü değiştirmeden önce dikkat etmemiz gereken bir iki hususa daha değineyim. Genelde mavi renkte olan bu kondansatörlerin çizgili tarafı eksi ucudur, sökerken yönlerine dikkat edin. Söktüğünüz gibi takacaksınız. Üzerlerinde 2200uf 35volt gibi değerler yazar. Aynısını bulamazsanız voltaj değeri muhakkak daha yüksek olan bir kondansatör takın 35 volt yoksa mesela 50 voltluk takın, uf (mikrofarad) değerini de aynısını bulamazsanız küçük takmadığınız sürece çok sorun olmaz ama aynısını bulmanız tabii ki tercih edilir. İnce ve kaliteli bir lehim ( 0.75 lik kurtel marka iyidir) ile aşırı lehim değdirmeden güzel bir lehimleme yaptınız mı işlem tamamdır. Fazla lehim, yan lehimlerle temas edebileceği için yeterli miktarınca az kullanmak önemlidir.

Kondansatörümüzü değiştirirken, tekrar söylemekte fayda var, artı(+) ve eksi(-) uçlara dikkat etmek gerekiyor eski kondansatörü çıkartmadan önce bunları not alsanız iyi olur yeni kondansatör aldığınızda uzun bacak + kısa bacak – olur. Hasarlı kondansatörü anakarttan çıkartmak için havyamızı ısıtıyoruz ve anakartımızı ters çevirip kondansatörün lehim yerlerini ısıtıp hafifçe kondansatörü oynatıyoruz oynatırken dikkat edin bacak kırılırsa çıkartmak zor olacaktır kondansatörü çıkarttıktan sonra yeni kondansatörü takabiliriz. Bazen, ne kadar çok ısı uygulayıp lehim pompasıyla çekmeye çalışsanız da lehimleme noktasındaki lehim bir türlü kopmayabilir. Bu noktada bir delik elde etmek için lehimleme noktasından kurtulmamız gerektiğinden 0.8 mm çaplı ufak bir metal iğneyi kerpeten yardımıyla lehimleme noktasına değdiriyoruz ve havya ile dikkatlice ısıtıyoruz. Eğer her şey yolunda giderse sıvılaşan lehimi, lehimleme gözünden kaldırabilirsiniz. Fakat bunu yaparken dikkatli olun: Metal iğneye gereğinden fazla baskı uygularsanız, deliğin etrafındaki hassas iletim hatlarına zarar verebilirsiniz. Eğer bunu yapınca da başarı elde edemezseniz, lehimleme noktasını delebilmek için hala bir yolunuz var. Ama buna ancak elinizden başka bir şey gelmiyorsa kalkışın. Nitekim yapmanızı pek önermiyorum! Ancak son çare olarak başvurmanız gereken eylem: Anakartı çok ince uçlu bir matkapla delmek.. Ürkütücü geldi değil mi! 🙂

Kondansatörü takarken deliklerden sonuna kadar geçirin. Bu işlemden sonra anakartı ters çevirip bacakları hafifçe eğin ki kondansatör yere düşmesin. Kondansatörleri lehimleyin ve bacak tellerini kökünden kesin. Artık anakartınız çalışmaya hazır!

Değerli arkadaşlar, şimdi aranızda bu lehim işini ben nasıl yapacağım diye soranlar olabilir. Onu da anlatmayı düşündüm aslında ama konu asıl amacından çok sapar diye gerek görmedim. Küçük bir internet araması ile lehim nasıl yapılır sorusuna videolu ve resimli yüzlerce cevap bulabilir ve birkaç pratik de yaparak temel-orta seviye lehimleri yapacak seviyeye gelebilirsiniz. Aynı şekilde, lehim nasıl sökülür kısmını da bu şekilde yine araştırabilirsiniz.

Her ne kadar çoğu kişi anakarta bu tarz bir müdahalede bulunmaktan çekinecek olsa da, en azından başta anlattığımız kondansatör (yahut kapasitör) nedir konusunu anlamış, ne işe yaradığını kavramış iseniz ve sisteminizdeki arızanın kondansatör kaynaklı olduğunu artık anlayabilecek kadar bu yazıdan faydalandıysanız benim için bu çalışma amacına ulaşmıştır.

Sağlıcakla kalın, yeni konularla görüşmek üzere!